Sorumlu araştırma ve yeniliğin hayata geçirilebilmesi için olmazsa olmaz unsur politika yapıcıların varlığıdır. Avrupa Komisyonu sorumlu araştırmanın hayata geçirilebilmesi için politika yapıcıların dikkate alması gereken altı ana tema belirlemiştir. Bunlar [1]:

  • Etik ve araştırma bütünlüğü: Sonuçları ve yürütülme şekli de dahil olmak üzere araştırma, ahlaki olarak temellendirilmeli ve toplum tarafından kabul edilebilir olmalıdır. Dürüstlük, hesap verebilirlik, adalet ve iyi yönetim araştırma ve yeniliğin temel ilkeleri olmalıdır. 
  • Cinsiyet eşitliği: Araştırma sonuçları sadece bir topluluğun yarısını değil, tüm nüfusu ilgilendirir. Araştırma için kurulacak ekipler ve karar alma organları bu nedenle dengeli cinsiyet temsillerine sahip olmalıdır. Ek olarak, toplumsal cinsiyet, Ar-Ge sürecinin bir parçası olarak düşünülmeli ve tüm vatandaşlar için yararlı sonuçlar sağlamalıdır. 
  • Yönetişim: Sorumlu araştırma ve yenilik ilkeleri sağlam yönetişim düzenlemelerine yerleştirilmelidir. Böyle bir çerçeve mevcut uygulamalarla uyumlu olmalı, aynı zamanda araştırma ve yeniliğin öngörülemez doğasına uygun olarak yeniliklere açık ve esnek bir yapıya sahip olmalıdır. 
  • Açık erişim: Bilimsel araştırmaların çoğu kamu fonlarıyla desteklenmelerine rağmen erişimi maliyetlidir. Açık erişimin işbirliğini artırmak, yeniliği hızlandırmak ve nihayetinde araştırmanın kalitesini artırmak gibi birçok faydası vardır. Bu sebeple bilimsel çıktılar ve veriler FAIR ilkelerine uygun olarak sunulmalıdır (bulunabilir, erişilebilir, birlikte çalışabilir ve yeniden kullanılabilir).
  • Toplumsal katılım: Paydaşları ve halkı araştırma ve yenilik süreçlerine dahil etmek, ortaya çıkan sonuçların toplumun değerleri, ihtiyaç ve beklentileriyle eşleşip eşleşmediğini anlamaya yardımcı olur. Bu sebeple araştırma ve yenilik süreçlerine halkın katılımı sağlanmalı ve ortak bir dil geliştirilmelidir. 
  • Bilim eğitimi: Araştırma ve yenilik ekosisteminin gelişimine paralel olarak yakın gelecekte yüksek nitelikli insanlara olan talebin artacağı tahmin edilmektedir. Gelişmiş bir bilim eğitimi programı vatandaşlara ihtiyaç duydukları bilgi ve becerileri sağlayacak ve bilimsel kararlarda yer almak için teşvik edecektir. 

Ulusal düzeyde bir sorumlu araştırma ve yenilik programı nasıl başlatılır?

Hükümetler, ulusal bazda araştırma ve yenilik için bir gündem belirlemelidir. Ayrıca sorumlu araştırma ve yenilik süreçlerinin tüm aktörlerinin fikir alışverişinde bulunabilecekleri çeşitli platformlar sağlamalıdır. Bunun yanında toplumun ihtiyaç ve beklentilerini anlamaya yönelik faaliyetlerde bulunmalı ve gerektiğinde Ar-Ge çalışmalarını yönlendirmelidir [2]. 

Bir fon çağrısına sorumlu araştırma ilkeleri nasıl dahil edilir?

Sorumlu araştırma ve yenilik değerlerini, yol gösterici ilkelerini ve gereksinimlerini bir fonlama planına entegre etmek, ister mevcut ister yeni olsun, bir programın süreç ve sonuçlarının etik olarak kabul edilebilirliğini, sürdürülebilirliğini ve sosyal olarak arzu edilebilirliğini artırmaya katkıda bulunur. Bu sebeple bir fon çağrısına çıkılacağı zaman ve sonrasında dikkat edilmesi gereken unsurlar aşağıda sıralandığı gibidir [3]:

  • Fon çağrısına çıkmadan önce çağrı kapsamının tanımlanması;
    • Paydaşlarla ilgili önceliklerin belirlenmesi ve çağrı metninde detaylı olarak açıklanması,
    • Çağrının sorumlu araştırma ve yenilik ilkeleri ile bütünleştirilmesi ve belirli standartların hazırlanması
  • Proje esnasında çeşitli kriterler ve kılavuzlarla sorumlu araştırma ve yeniliğin teşvik edilmesi;
    • Bütünsel bir sorumlu araştırma ve yenilik yaklaşımının benimsenmesi (cinsiyet eşitliği planı şartı, veri yönetim planı şartı gibi),
    • Sorumlu araştırma ve yenilik politikası gündemlerinin belirlenmesi
    • Kılavuzlar aracılığı ile başvuru sahiplerine danışmanlık yapılması ve süreçlerde destek verilmesi
  • Proje sonrasında değerlendirme;
    • Değerlendirme jürisi, paydaşlar ve akran değerlendirmesi süreçlerinin sorumlu araştırma ilkelerine göre tasarlanması. 

Politika yapıcılar sorumlu araştırmayı nasıl teşvik edebilir?

Politika yapıcı ve fon sağlayıcılar sorumlu araştırma ve yenilik ilkelerini araştırma çağrılarına entegre ederek, öncelikli alanları belirleyerek, açık erişimi destekleyici adımlar atarak veya çeşitli eğitim platformları ve araçlarla farkındalığı artırmaya yönelik çalışmalar yaparak sorumlu araştırmayı destekleyebilir. Öte yandan zorunlu veri yönetim planları veya cinsiyet eşitliği planı gibi uygulamalar sorumlu araştırmayı bir tavsiye olmaktan çıkarıp gerçek bir uygulama olmasına yardımcı olacaktır [4] 

Katılımcı bir araştırma gündemi nasıl kurulur?

Tüm paydaşların aktif katılımının sağlandığı sorumlu araştırma ve yenilik ekosistemi paydaşların ihtiyaçlarının belirlenmesinden, son kullanıcılar için neyin önemli olduğunun anlaşılmasına, ayrıca araştırmacılar için etkili işbirliği imkanlarının sağlanmasından çok sesliliğin korunmasına pek çok konuda avantaj sağlar. Politika yapıcı ve fon sağlayıcılar sağlık alanı için geliştirilen Diyalog Modeli dikkate alınarak paydaşların aktif katılımını hedefleyen bir araştırma gündemi oluşturabilirler. Bu model şu aşamaları içerir [5]: 

  • Derinlemesine bir analiz ile potansiyel paydaşların keşfi (literatür taraması, doküman incelemesi, internet forumları, paydaş temsilcileriyle resmi olmayan görüşmeler gibi)
  • Katılım ve önceliklendirme: Hangi paydaşlarşa çalışmanın daha etkili olacağının belirlenmesi (Delphi tehniği veya çevrimiçi anketler bu amaçla kullanılabilir)
  • Bütünleştirme: Entegre bir gündem geliştirebilmek için tüm ilgili tarafların temsilcileriyle diyalog toplantıları yapılarak paydaş gruplarının bakış açılarının belirlenmesi ve ortak paydaların bulunması. Tarafsız ve anlamlı bir süreç oluşturmak için tüm paydaş gruplarının eşit temsiliyeti, teknik olmayan bir dil kullanımı ve toplantılarda yönlendirici olmak gibi unsurlar önemlidir. 
  • Programlama: Entegre araştırma gündemine dayalı olarak araştırma geliştirmesi ve tüm grupların katılımının sağlanması. Önceki aşamalara dahil edilen paydaşların programlama komitelerinde temsil edilmesi sürecin sağlıklı işlemesine yardımcı olur. 
  • Uygulama: Araştırma programının uygulanması ve çağrı metninin duyurulması. Uygulamanın ardından olağan işlere dönme eğilimi söz konusu olduğundan kalıcı katılım sağlanması ve paydaşlar arasındaki etkileşimin sürdürülebilirliği zordur ancak bir gerekliliktir. 

Sorumlu araştırma ve yenilik yükseköğretim kurumlarında nasıl uygulanır?

Politika yapıcılar, girişimciler, araştırmacılar ve düşünce liderlerinin yanında sorumlu araştırma ve yenilik politikalarının uygulanmasında en önemli role sahip olanların başında yükseköğretim kurumları gelmektedir. Yükseköğretim kurumları, toplumsal duyarlılık ve sürdürülebilirlik gibi konularda Ar-Ge'nin yeni normali kabul edilebilecek, sorumlu araştırmayı önceleyen yeni nesil Ar-Ge modellerinin geliştirilmesine yardımcı olabilirler. Yükseköğretim kurumlarında etkili sorumlu araştırma ve yenilik politikaları için [6]: 

  • Sorumlu araştırma ve yenilik ilkelerini içeren normatif bir çerçeve çizilmeli ve kurumsal bir yapı oluşturulmalıdır. 
  • Diyalogu ve halkın katılımını teşvik edecek bir plan hazırlanmalıdır. 
  • Karar alma organlarında, üniversite personelinde ve çalışma koşullarında toplumsal cinsiyet eşitliğine ilişkin yapısal değişikliği destekleyecek bir plan yapılmalıdır.
  • Araştırma ve öğretim için bir etik davranış kodu geliştirilmelidir. Kurum içi toplantılar ve eğitim yoluyla bu ilkeler yaygınlaştırılmalıdır. 
  • Bilimsel süreç boyunca şeffaflığı ve açıklığı teşvik eden politikalar desteklenmeli ve geliştirilmelidir.
  • Sorumlu araştırma ve yenilik ilkelerini öğreten eğitim platformları ve kurslar hazırlanmalıdır. 

Kaynakça

[1] RRI Tools. (2016). A practical guide to responsible research and innovation: Key lessons from RRI Tools. https://www.fosteropenscience.eu/content/practical-guide-responsible-research-and-innovation

[2] RRI Tools. How to initiate RRI at a national level. https://rri-tools.eu/en/how-to-stk-pm-implement-rri-at-national-level

[3] RRI Tools. How to incorporate the RRI principles in a funding call. https://rri-tools.eu/en/how-to-stk-pm-incorporate-the-rri-principles-in-a-funding-call

[4] RRI Tools. How to incorporate RRI in policy/funding institutions. https://rri-tools.eu/en/how-to-stk-pm-incorporate-rri-in-policy/funding-institutions

[5] RRI Tools. How to set up a participatory research agenda. https://rri-tools.eu/en/how-to-stk-pm-set-up-a-participatory-research-agenda

[6] RRI Tools. How to incorporate RRI in higher education institutions. https://rri-tools.eu/en/how-to-stk-pm-incorporate-rri-in-higher-education-institutions

Last modified: Tuesday, 16 November 2021, 10:35 AM