* Bu bölüm Zehra Taşkın tarafından hazırlanan doktora tezinin birinci bölümü temel alınarak hazırlanmıştır [1].

Daha önceki bölümlerde de bahsedildiği gibi atıflar araştırmalar arasında ilişki kurmak, örnek vermek veya kanıtlamak gibi amaçlarla yapılırlar. Araştırmacılar atıf yaptıkları kaynakların kendi çalışmaları ile ilgili olduğunu ve okuyucunun ilgisini çekeceğini düşünerek makalelerinde yer verirler. Bu sayede çalışmalar arasında atıflarla sağlanan bir bağlantı kurulmuş olur. Ancak günümüzde atıflar araştırma değerlendirmeleri için önemli bir sayısal veri olarak düşünüldüğünden çeşitli problemleri de beraberinde getirmektedir. Atıfların araştırma değerlendirmesinde kullanılmasına ilişkin bazı sorunlar aşağıda listelenmektedir [2]:

  • Zaman ile ilgili faktörler: Yayın sayısındaki artışa paralel olarak atıflarda da büyük artış görülmektedir. Bu sebeple de güncel yayınlar tarihsel yayınlara göre çok daha fazla atıf almaktadır. Öte yandan geçmişte çok atıf almış yayınlar atıf almaya devam etmektedir. Tüm bu sebeplerle makalelerin yayınlanma tarihleri ile aldıkları atıf sayılarında bir ilişki olduğu söylenebilir. Bu ilişki sebebiyle yayınların kıymetinin yalnızca atıf sayısı üzerinden değerlendirilmesi doğru değildir. 
  • Disiplin temelli faktörler: Her bir alanın, hatta alt alanın atıf yapma motivasyonları, yayın sıklıkları ve alanda yayın yapan dergi sayıları birbirinden farklıdır. Örneğin Şekil 1'de nispeten küçük sayılabilecek bir sosyal bilimler alanı olan kütüphanecilik ve bilgibilim alt alanlarının atıf ve yayın örüntüleri gösterilmektedir. Bu örüntüde de görüldüğü gibi her alt alan özellik itibariyle diğerlerinden farklıdır ve bu farklılıklar gözetilerek değerlendirme yapılmalıdır.

Şekil 1. Kütüphanecilik ve bilgibilim alanının alt konu kategorileri ve bu kategorilerin yayın ve atıf örüntüleri

Şekil 1. Kütüphanecilik ve bilgibilim alanı alt konu kategorileri ve bu kategorilerin yayın ve atıf örüntüleri [3] 

  • Dergi temelli faktörler: Makalelerin yayınlandıkları dergiler, bu dergilerin dizinlendikleri veri tabanları ve  sahip oldukları prestij yayınların atıf sayısını etkilemektedir. Dolayısıyla tüm makalelerin atıf alma potansiyelleri eşit değildir. Bu gerçek dikkate alınarak değerlendirme yapılmalıdır. 
  • Makale temelli faktörler: Makalelerin türü (makale, vaka takdimi, derleme, mektup vb.), sunulan içeriğin çeşidi (yöntem makalesi gibi), çok yazarlılık durumu, uzunluğu veya kaynakçasındaki referans sayısı atıf sayısını etkilemektedir. Makalelerin farklı özellikleri dikkate alınarak geliştirilmemiş atıf değerlendirme sistemleri eşitsiz bir değerlendirme aracı ile sonuçlanabilir. 
  • Yazar/okuyucu temelli faktörler: Makalelerin dili, hitap ettiği kültürel gruplar, yazar cinsiyetleri gibi pek çok unsur araştırmacıların atıf verme motivasyonlarını etkileyebilir. Atıf yapmak yerini görmezden gelmeye bırakabilir [4]. Bu durum özellikle belirli ağlara dahil olmayan araştırmacılar için oldukça dezavantajlıdır. 
  • Yayınların erişilebilirlikleri: Bilimsel camiada tüm yayınlar erişilebilir değildir. Özellikle açık erişim fonlarıyla desteklenen ve herkesçe erişilebilen yayınların atıf alma şansları kapalı erişimdekilere göre daha yüksektir. Atıf sayısına dayalı değerlendirmelerde bu konuya dikkat etmek önemlidir. 
  • Teknik problemler: Mevcut yayınlardaki kaynak gösterme hataları, atıf dizinlerinden kaynaklanan sorunlar gibi çeşitli sebeplerde %100 doğru atıf dizinlemesi yapılamamaktadır. Bu nedenle veri sorunları sebebiyle kaybolan atıfların varlığından haberdar olmak ve değerlendirmelerde bu gerçeği dikkate almak önemlidir. 

Tüm bu gerçeklerden hareketle atıf sayısı ve atıf sayısına dayanan diğer ölçevlerin (h-indeks, etki faktörü gibi) kullanımında oldukça hassas ve dikkatli davranılması gerekmektedir. 

Kaynakça

[1] Taşkın, Z. (2017). İçerik tabanlı atıf analizi modeli tasarımı: Türkçe atıflar için metin kategorizasyonuna dayalı bir uygulama [Doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi. Erişim adresi: http://www.zehrataskin.com/wp-content/uploads/2019/09/ZT_PhD.pdf 

[2] Bornmann, L. & Daniel, H-D. (2008). What do citation counts measure? A review of studies on citing behavior. Journal of Documentation, 64(1), 45-80. Doi: 10.1108/00220410810844150

[3] Taşkın, Z. (2021). Forecasting the future of library and information science and its sub-fields. Scientometrics, 126, 1527–1551. Doi: 10.1007/s11192-020-03800-2 

[4] Scholarly Communication Research Group (2021). Science and (semi)peripheries seminar series (5th seminar): “Paying inattention: The art of ignoring others’ work among Russian social scientists” [YouTube Video]. Adam Mickiewicz University in Poznan, Scholarly Communication Research Group. 

En son değiştirme: Cumartesi, 22 Ekim 2022, 4:07 PM