Atıfları nasıl sınıflandırabiliriz?

Atıf sınıflama sistemleri

Bir önceki bölümde de belirtildiği gibi atıfların yapılma şekilleri ve amaçları farklılık göstermektedir. Bu farklılıklar dikkate alınarak geliştirilmiş sınıflama şemalarından biri Şekil 1'de gösterildiği gibidir. 

Şekil 1. Atıf sınıflama şeması [1]

Şemaya göre dört temel atıf sınıfı bulunmaktadır. Bu sınıflar ve açıklamaları aşağıda listelenmektedir.

• Yapılma amacı açısından atıflar: Yazarın atıf yapma amacını temsil eder. Bu sınıf içinde literatür bilgisi verme, yöntem kullanma veya açıklama, öncüleri anma, iddiaları kanıtlama, gelecek konusunda fikir üretme, veri doğrulama, karşılaştırma veya eleştiri yapma, örnek verme veya tanım yapma gibi unsurlar bulunmaktadır. Yazarların çalışmalarında daha önce yayınlanan kaynakları kullanmasının bir sebebi/amacı vardır ve bu amaç doğrultusunda atıf yaparlar. 
• Anlamı açısından atıflar: Yazarlar atıf yaparken literatürde yayınlanmış eserleri destekleyebilir ya da eleştirel yaklaşarak negatif bir yorumda bulunabilirler. Literatürde pozitif ve negatif atıfların sayısının oldukça az olduğu, negatif atıfların sıklıkla kapalı bir dil ile yapıldığı ve pozitif/negatif görüşlerin sıklıkla aynı cümle içinde sunulduğu ("X iyi bir çalışmadır ancak xxx sebeplerinden dolayı geliştirilmelidir" gibi) aktarılsa da bilimin tartışma ile geliştiği dikkate alındığında bu tür atıfların oldukça önemli olduğu unutulmamalıdır. 
• Dizilimi açısından atıflar: Atıfların IMRAD yapısında (Giriş, Yöntem, Bulgular ve Tartışma bölümleri) hangi bölümde yapıldığı, kaç kez ve kaç farklı bölümde atıf yapıldığı da atıf sınıflama sistemlerinin ilgilendiği konulardan biridir. 
• Veriliş şekli açısından atıflar: Literatürde çok farklı atıf yapma stili vardır. Bunları ayrı ayrı açıklamak gerekirse:
• Toplu atıf: "Bu konuda yapılmış çeşitli çalışmalar vardır" şeklinde genel bilgi verilirken veya bir bilgiyi sunmak üzere birden fazla kaynaktan yararlanılan durumlarda yazarlar toplu atıf yaparlar. Yani birden fazla kaynağa aynı anda atıf verebilirler. 
• Yazar adı anılarak yapılan atıf: Yazarlar bazı durumlarda alıntının gücünü aktarmak için yazar adına referans verebilirler (Ör. Descartes'in de belirttiği gibi). Bu gibi durumlara sıklıkla alanda otorite kişilere atıf yapılırken rastlansa da bazı durumlarda ifadeyi güçlendirmek için de tercih edilebilir. 
• Tırnak içinde belirtilen atıf: Doğrudan alıntılarda atıflar tırnak işareti kullanılarak yapılır. Ancak tüm metnin doğrudan alıntıdan oluşması doğru olmaz. Sözlük tanımları verilirken veya kişilerin görüşleri herhangi bir değişiklik yapılmaksızın sunulurken tırnak işaretinden yararlanılabilir. Diğer durumlarda başka sözcüklerle yeniden yazma (paraphrasing) yolu tercih edilmelidir. 

Kaynakça

[1] Taşkın, Z. (2017). İçerik tabanlı atıf analizi modeli tasarımı: Türkçe atıflar için metin kategorizasyonuna dayalı bir uygulama [Doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi. Erişim adresi: http://zehrataskin.com/wp-content/uploads/2019/09/ZT_PhD.pdf