cOAlition S ve Plan S
Plan S, açık erişim yayıncılık amacıyla 2018'de kurulmuş, cOAlition S tarafından desteklenen bir girişimdir. cOAlition S, araştırma fonlayan ve araştırma yapan kuruluşlardan oluşan uluslararası bir konsorsiyumdur. Konsorsiyum, bir grup ulusal araştırma fonlayıcı kuruluşun, Avrupa Komisyonu Avrupa Araştırma Konseyi (European Research Council - ERC) desteğiyle ilk defa 2018'de biraraya gelmesiyle ortaya çıkmıştır. Amacı, bilimsel yayınlara tam ve anında açık erişimi gerçekleştirmektir. Bu hedefin gerçekleşmesi için, 2021 itibariyle ulusal, bölgesel ve uluslararası araştırma konseyleri ve fonlayıcılar tarafından sağlanan kamu fonları ya da özel fonlarla desteklenen araştırmaların tüm bilimsel çıktıları açık erişimli dergi veya platformlarda yayımlanmalı ya da açık erişim arşivleri aracılığıyla herhangi bir ambargo olmaksızın hemen açık erişimli yapılması gerekmektedir [1]. 2020 Ocak ayı sonrasında dahil olan kuruluşlar için bu tarih katılım tarihinden bir yıl sonrasıdır [2]
Plan S'e dünyanın her yerinden kamu ya da özel fon desteği sağlayan kuruluşlar dahil olabilmektedir. Plan S kapsamında yer almayı düşünen fon sağlayıcılar cOAlition S yönetim ofisi ile iletişime geçebilir [3]. Plan S kapsamında yer alan kuruluşların listesi için bkz. [4].
cOAlition S kapsamındaki kuruluşlar, Avrupa Komisyonu ve ERC desteğiyle Plan S'in 10 ilkesini uygulamaya karar vermişlerdir [2]:
- Yazarlar veya kurumları, yayınlarının telif hakkını elinde tutar. Berlin Deklarasyonunda (bkz. [5]) belirtilen gereklilikleri yerine getirmek için tüm yayınlar açık bir lisans, tercihen Creative Commons Attribution lisansı (CC BY) altında yayınlanmalıdır.
- Fon sağlayıcılar, yüksek kaliteli açık erişimli dergilerin, açık erişim platformların ve açık erişim arşivlerinin sağlaması gereken hizmetler için etkili kriterler ve gereklilikler geliştirecektir.
- Yüksek kaliteli açık erişimli dergiler veya platformlar henüz mevcut değilse, fon sağlayıcılar koordineli bir şekilde, uygun olduğunda bunları kurmak ve desteklemek için teşvikler sağlayacak; gerektiğinde açık erişim altyapıları için de destek sağlanacaktır.
- Açık erişim yayın ücreti (APC) ödenmesi gerekiyorsa, bu ücret araştırmacının kendisi tarafından değil, fon sağlayıcılar veya araştırma kurumları tarafından ödenir; tüm araştırmacıların çalışmalarını açık erişimli olarak yayınlayabilmesi gerektiği kabul edilmektedir.
- Fon sağlayıcılar, açık erişimli dergiler ve platformlar konusunda iş modellerinin çeşitliliğini desteklemektedir. Açık erişimli yayın ücretleri (APC) söz konusu olduğunda, bu ücretler verilen yayın hizmetleriyle orantılı olmalı ve bu tür ücretlerin yapısı, piyasayı bilgilendirmek ve ücret ödemelerinin potansiyel standardizasyonunu ve sınırlandırılmasını kolaylaştırmak için şeffaf olmalıdır.
- Fon sağlayıcılar, hükümetleri, üniversiteleri, araştırma kuruluşlarını, kütüphaneleri, akademileri ve eğitimli toplumları, özellikle şeffaflığı sağlamak adına stratejilerini, politikalarını ve uygulamalarını uyumlu hale getirmeye teşvik eder.
- Yukarıdaki ilkeler tüm bilimsel yayın türleri için geçerli olacaktır, ancak monograflar ve kitap bölümleri için açık erişime ulaşmak için gereken zamanın daha uzun olacağı ve ayrı ve daha uygun bir süreç gerektirdiği anlaşılmaktadır.
- Fon sağlayıcılar, "hibrit" yayıncılık modelini desteklememektedir. Ancak, açıkça tanımlanmış bir zaman çerçevesinde açık erişime tam geçişin bir yolu olarak ve yalnızca dönüştürücü düzenlemelerin bir parçası olarak, fon sağlayıcılar bu tür düzenlemeleri mali olarak desteklemeye katkıda bulunabilirler.
- Fon sağlayıcılar, uyumu izleyecek ve uygun olmayan yararlanıcılara/hibe alanlara yaptırım uygulayacaktır.
- Fon sağlayıcılar, fonlama kararları sırasında araştırma çıktılarını değerlendirirken, çalışmanın içeriğine değer vereceklerini ve yayın kanalını, etki faktörünü (veya diğer dergi metriklerini) veya yayıncıyı dikkate almayacağını taahhüt eder.
Kaynaklar
[1] About Plan S. https://www.coalition-s.org/
[2] Plan S Principles. https://www.coalition-s.org/plan_s_principles/
[3] Plan S, Contact Us. https://www.coalition-s.org/contact-us/
[4] Organisations Endorsing Plan S and Working Jointly on its Implementation. https://www.coalition-s.org/organisations/
[5] Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and Humanities. https://openaccess.mpg.de/Berlin-Declaration