Açık erişim temel olarak iki yolla gerçekleşmektedir [1]. Bunlardan ilki altın yol olarak bilinmekte ve açık erişimli dergiler aracılığıyla sağlanmaktadır. Açık erişimli dergilerde yer alan yayınlar abonelik ücreti gerekmeksizin herkesin erişimine açık olmaktadır. Burada sözü edilen açık erişimli dergilerin bir kısmında yayın için herhangi bir ödeme yapmak gerekmezken (örneğin, Türk Kütüphaneciliği dergisi), bir kısmında makale işlem ücreti (Article Processing Charge - Apc)adı verilen ödemenin yayın aşamasında yapılması gerekmektedir. Makale işlem ücreti araştırmacı ya da araştırmacının çalıştığı, fon desteği aldığı kurum/kuruluş tarafından abonelik ücreti yerine ve açık erişim yayın masraflarına karşılık ödenmesi ve “makul” olması gereken bir ücrettir [2]. 

İkinci yol olan yeşil yol ise kendi kendine arşivleme ya da kişisel arşivleme olarak bilinmektedir. Abonelik tabanlı dergilerde yayımlanmış makalelere erişimin önünde bir engel olarak ücret bariyeri yer almaktadır. Makalelerin yalnızca bir kısmının açık erişimli olabildiği hibrid dergilerde yer alan yayınlar için de benzer durum söz konusudur. Açık erişimli olmayan bu dergilerde yer almış yayınlar, yazarları tarafından –yayıncı kısıtlamaları gözetilerek– açık erişim arşivleri aracılığıyla erişime açılabilmektedir. Açık erişim arşivleri, açık erişimin yeşil yol ile gerçekleşmesinde kilit bir role sahiptir. Araştırma yapan (örneğin, üniversiteler) ya da araştırmalara fon sağlayan kurum/kuruluşların (örneğin, TÜBİTAK Aperta) açık erişim arşivleri olabileceği gibi belli bir disipline, konuya ya da alana özel açık erişim arşivleri de vardır. Alan, konu ya da disiplin bazlı açık erişim arşivlerine örnek olarak RePEc, SSRN, SSOAR, SocArxiv, bioRxiv, arXiv.org, PMC verilebilir. Daha ayrıntılı bir liste için bkz. [3]. Bunların ötesinde daha merkezi yapıda açık erişim arşivleri de vardır. Merkezi yapıdaki açık erişim arşivleri için Zenodo ve OSF en bilinen örnekler olarak verilebilir.

Yeşil açık erişim ve altın açık erişim yoluyla açık erişimin nasıl gerçekleştiği Şekil 1 ile özetlenmektedir. 

Şekil 1. Açık erişim yayıncılık [4] (Not. Şekil Türkçeleştirilmiştir.)

Kaynaklar

[1] European Commission H2020 Online Manuel, Open Access. https://ec.europa.eu/research/participants/docs/h2020-funding-guide/cross-cutting-issues/open-access-data-management/open-access_en.htm

[2] Simon Batterbury. Open But Unfair - The Role of Social Justice in Open Access Publishing. https://blogs.lse.ac.uk/impactofsocialsciences/2020/10/24/publishing-articles-concerned-with-social-justice-issues-in-unjust-journal-outlets-seems-wrong-open-access-qa-with-simon-batterbury/

[3] Disciplinary Repositories. https://oad.simmons.edu/oadwiki/Disciplinary_repositories

[4] Darren Chase, Stony Brook University Libraries, Open Access Publishing. https://library.stonybrook.edu/wp-content/uploads/2015/10/Open-Access-Publishing.pdf

Last modified: Tuesday, 27 September 2022, 2:57 PM