Açık erişim politikası nedir?
Açık erişim arşivlerinin, ilgili tüm bilimsel yayınlara eksiksiz erişim imkânı sunması gerekir. Arşiv bir üniversitenin arşivi ise üniversitenin tüm yayınları bu arşivde yer almalıdır. Arşiv, belli bir tarih itibariyle olan yayınları kapsayabileceği gibi yayınların bir kısmını çeşitli sebeplerle sadece üst veri düzeyinde içeriyor olabilir. Arşivde tüm yayınların yer alabilmesi açısından, arşive yayın girişi ile ilgili kuralları belirleyen açık erişim politikaları büyük önem taşımaktadır. Açık erişim politikasında aşağıda yer alan sorulara açık ve net cevapların bulunması gerekir [1, 2, 3]:
- Arşivde hangi tür bilimsel çıktılar yer alacak?
- Üniversite açık erişim arşivine tüm yayınların bibliyografik üst verilerinin eklenmesi zorunlu mu?
- Bibliyografik üst veri bilgileri eklenen yayınların tam metinlerinin arşive eklenmesi ve arşiv üzerinden herkesin erişime açılması zorunlu mu? Eğer zorunluysa tam metinler ne zaman erişime açılacak?
- Arşive hangi yayın tam metin sürümü eklenecek?
- Arşive yayın eklenmesi konusunda bir muafiyet var mı? Eğer varsa hangi durumlar için muafiyet geçerli?
- Arşive yayın tam metninin eklenmesi için bir ambargo süresi söz konusu mu? Evet ise bu süre nedir ve alanlara göre değişmekte midir?
- Üniversite içi araştırma değerlendirme süreçlerinde değerlendirmeye alınacak yayınların arşiv aracılığıyla erişime açılmış olması ön koşulu var mı?
- Arşive eklenen yayınların hak sahibi kim?
- Altın yol destekleniyor ve ücretli açık erişim dergilerde yayın yapmak için makale işlem ücreti desteği üniversite tarafından sağlanıyor mu?
Açık erişim arşivinde tüm yayınların eksiksiz olarak yer alması için politika, “zorunlu” bir açık erişim politikası olmalı ve yukarıdaki soruları aşağıda belirtildiği şekilde cevaplamalıdır. Bunun yanısıra arşiv ve politikanın düzenli aralıklarla kontrol edilmesi ve gerektiğinde revize edilmesi arşivin sürdürülebilirliğini sağlamak açısından önemlidir [1, 2, 3].
- Bilimsel çalışmalarda kullanılan araştırma verileri de dâhil olmak üzere üniversitenin tüm bilimsel çıktılarının üniversite açık erişim arşivinde yer alması gerekir.
- Üniversite açık erişim arşivine, yayına kabul edilir edilmez tüm bilimsel çıktılara ait bibliyografik üst veriler eklenmelidir.
- Üniversite yayınlarına ait tam metinler yayın kabul edilir edilmez arşive yüklenmeli ve erişime açılmalıdır.
- Arşive yayıncı kısıtlamaları da göz önünde bulundurularak hakem değerlendirmesinden geçmiş bir yayın sürümü, tercihen yazar kopyası yüklenmelidir.
- Arşive yayın bibliyografik üst verilerinin eklenmesi anlamında herhangi bir ambargo süresi söz konusu olmamalıdır.
- Yayınların tam metinlerinin erişime açılması için patent alınması gibi somut ve ikna edici sebeplerle belirli bir süre ambargo uygulanabilir. Bu süre fen bilimleri için altı ayı, sosyal bilimler için on iki ayı geçmemelidir. Ulusal güvenliğin tehlikeye düşmesi gibi nedenlerle talep edilecek ambargo Üniversite Açık Bilim Komisyonunun onayıyla süresiz olabilir.
- Üniversite içindeki tüm araştırma değerlendirme, teşvik, ödüllendirme ve yurt içi/yurt dışı görevlendirmelerde değerlendirmeye alınacak yayınların eksiksiz olarak üniversite açık erişim arşivinde yer alması koşulu konmalıdır.
- Arşive eklenen yayınların hak sahipliği konusunda araştırmacılar bilgilendirilmeli ve bu bilgilendirmeler doğrultusunda uygun yayın platformlarını seçebilmeleri sağlanmalıdır.
- Üniversite, ücretli açık erişim dergilerde ve hibrid dergilerde açık erişimli yayın yapmak için makale işlem ücreti desteği sağlayıp sağlamadığını açık olarak belirtmeli, eğer sağlıyorsa bununla ilgili bir yayıncı/dergi listesi sunmalı ve bu listeyi düzenli aralıklarla güncellemelidir.
Açık bilim nasıl ki açık erişiminden farklı bir kavramsa açık bilim politikası da açık erişim politikasından oldukça farklıdır. Açık bilim politikaları tüm bilimsel araştırma süreci ve açık bilim uygulamaları ile ilgili strateji ve eylemleri kapsar. Açık erişim politkaları ise bilimsel çıktıların herkesin erişimine açık olacak şekilde yayınlanmasını amaçlar [4].
Kaynaklar
[1] MedOANet Açık Erişim Politikaları Uygulama İlkeleri. http://www.openaccess.hacettepe.edu.tr:8080/xmlui/handle/11655/11885
[2] PASTEUR4OA, Araştırma Yapan Kurumlar için Açık Erişim Politikası Geliştirme ve Uygulama İlkeleri. https://zenodo.org/record/51940#.YILKJZAzaUk
[3] Swan, A. (2012). Policy guidelines for the development and promotion of open access. https://bit.ly/3asB9zN
[4] FOSTER. Açık Bilim Politikaları, Açık Bilim Eğitim El Kitabı. https://tubitak-ulakbim.gitbook.io/acik-bilim-egitim-el-kitabi/