Türlerine göre açık erişim arşivleri
Açık erişim arşivlerini iki ana grupta ele almak mümkündür.
- Kurumsal açık erişim arşivleri
- Konu/alan açık erişim arşivleri
Kurumsal açık erişim arşivlerinde, kurum mensuplarınca yapılmış bilimsel yayınlar yer almaktadır. Kurumsal açık erişim arşivleri, genellikle, araştırma yapan ya da araştırmalara fon sağlayan kurumlarca oluşturulmaktadır. TÜBİTAK Aperta, araştırma fonlayan kurumsal açık erişim arşivlerine bir örnektir. Üniversite açık erişim arşivleri, araştırma yapan kurumların açık erişim arşivleri için en yaygın örneklerdir. Budapeşte Açık Erişim Girişimi, 2002’de oluşturulmuş olan bildirgede 2012’de düzenleme yapmış ve her yükseköğretim kurumunun bir açık erişim arşivi olması gerektiğini açık olarak belirtmiştir [1].
Konuya, alana ya da disipline özgü açık erişim arşivlerinden belli konudaki akademik çıktılar yer almaktadır. Konu/alan arşivlerinin, kurumsal açık erişim arşivlerinden daha farklı bir amaca hizmet ettiği düşünülmektedir. Ülkemiz özelinde yaygın olmayan ancak uluslararası anlamda çok fazla örneği bulunan konu/alan arşivlerine yayın eklemenin birçok araştırmacı için amacı akran araştırmacılardan geri bildirim almaktır. Bu yayın ekleme işlemi çoğunlukla yayın öncesinde, hatta yayın belli bir dergiye gönderilmedem önce olmaktadır. Bunun en önemli etkisi bilimsel iletişimi hızlandırmasıdır. Öte yandan, bu arşivlere eklenen materyallerin bir kısmı yayınlanmaması, "ön baskı arşivleri" (preprint server) kavramının ortaya çıkmasına neden olmuştur [2].
Alana özgü açık erişim arşivlerinin en geniş listesi Simmons Üniversitesi Kütüphane ve Bilgi Bilim Okulu tarafından 2008'de oluşturulan Open Access Directory (OAD) altında sunulmaktadır [3]. 46 farklı alan için açık erişim arşivlerinin listelendiği bu kaynak, 2020 Mayıs ayından bu yana güncellenmiyor olsa da, kapsamı açısından oldukça önemli bir kaynaktır.
Şekil 1. OAD üzerinden 46 alana özgü açık erişim arşivleri listesinin sunulduğu sayfa [3]
Alana, konuya ya da disipline özgü açık erişim arşivlerine başka platformlar üzerinden erişmek de mümkündür. Örneğin ROAR üzerinden gelişmiş tarama yaparak "Subjects" kısmından Şekil 2'de görüldüğü gibi konu seçimi yapmak ve o konudaki açık erişim arşivlerini listelemek mümkün olmaktadır.
Şekil 2. ROAR üzerinden belli bir konudaki açık erişim arşivlerinin tarandığı ekran [4]
Benzer şekilde OpenDOAR üzerinden de belli bir disipline özgü açık erişim arşivlerini listeleme imkanı sunulmaktadır. Bunun için Şekil 3'te görünen ekranda arşiv türü için "Disciplinary" seçimi yapılarak, "Subjects" kısmından ilgili alan seçilmelidir. OpenDOAR'daki seçim yapılabilen alanlar ROAR'a göre daha genel alanlardır.
Şekil 3. OpenDOAR'da alana özgü açıkn erişim arşivlerinin tarandığı ekran [5]
Kaynaklar
[1] BOAI 2012, Budapeşte Açık Erişim Bildirgesinin Türkçe Çevirisi. https://www.budapestopenaccessinitiative.org/translations/turkish-translation
[2] Aoran Tay, 5 thoughts on open access, Institutional and Subject repositories. https://musingsaboutlibrarianship.blogspot.com/2016/10/5-thoughts-on-open-access-institutional.html
[3] Open Access Diretory (OAD), Disciplinary Repositories. http://oad.simmons.edu/oadwiki/Disciplinary_repositories
[4] ROAR, Advanced Search. http://roar.eprints.org/cgi/search/advanced
[5] OpenDOAR, Advanced Search. https://bit.ly/3Stg6ki