Açık hakemliğin avantaj ve dezavantajları
Günümüzde sıklıkla kullanılan geleneksel hakemlik uygulamaları ile açık ve şeffaf uygulamalar arasındaki fark Açık Bilim El Kitabında aşağıdaki gibi görselleştirilmiştir.
Şekil 1. Hakem değerlendirmesi türleri [1]
Geleneksel hakemlik yöntemlerinde hesap verebilirliğin düşük olması en önemli problemlerden biridir. Açık ve şeffaf yöntemlerin mevcut olan teknolojiler kullanılarak geliştirilmesi hakemliğin geleceğinin teminatıdır. Ancak, akran değerlendirmelerinin bilimsel araştırmaları doğru ve yanlış olarak ayıran sihirli bir süreç olduğu yanılgısı bir tarafa bırakılmalıdır [2]. Her sistemin olduğu gibi açık hakemlik sisteminin de bazı avantaj ve dezavantajları vardır ve bunun bilincinde olarak politikaların geliştirilmesi önemlidir. Açık hakemliğin bilinen avantajlarını aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür [3]:
- Yazarlar ve okuyucular için sağladığı avantajlar:
- Yazarlar çalışmalarını kimin gözden geçirdiğini görebilir,
- Hakem yorumları okuyucular için yararlı ek bilgiler sağlar,
- Hakemler arasındaki önyargıyı azaltır,
- Şeffaflık daha yapıcı eleştirileri doğurur,
- Yayımlanmış raporlar genç araştırmacılar için emsal inceleme örneği sağlar.
- Hakemler için avantajlar:
- Çalışmalar hakkında uzman olarak yorum sunma imkanı sağlar,
- Uzmanların görünürlüğe ve değerlendirme kalitesinin anlaşılmasına katkı sunar.
- Bazı dergiler veya kurumlar hakem değerlendirmesi karşılığında çeşitli faydalar sağlar (bedava içerik erişimi veya parasal destekler gibi). Açık hakemlik bunu teşvik eder.
Açık ve şeffaf hakemliğin sağlayacağı avantajlar konusunda çok sayıda yaklaşım olsa da çeşitli soru işaretleri de vardır. Bunlardan en önemlisi kimlik açıklığı sebebiyle daha yumuşak, hatta çekingen incelemelere yol açmasıdır [4]. Kimliğinin açık olduğunun bilincinde olan hakemler bilimsel gerçeklikler yerine teknik konulara odaklanabilirler ve bu durum da değerlendirme kalitesini düşürebilir. Bu gibi durumlar editörler ile hakemler arasında informal bir iletişim doğurabilir ki bu açık hakemlik kavramının amacını zedeler. Açık hakemlik uygulanacağında bu konuya dikkat edilmesi oldukça önemlidir.
Kaynakça
[1] Bezjak, S. ve diğerleri. (2018). Open science training handbook. https://github.com/Open-Science-Training-Handbook/-Open-Science-TrainingHandbook_TUR/blob/master/02OpenScienceBasics/08OpenPeerReviewMetricsAndEvaluation.md
[2] Tennant, J. (2018). Introduction to open peer-review. http://www.eurodoc.net/news/2018/jon-tennant-on-an-introduction-to-open-peer-review
[3] Amsen, E. (2014). What is open peer-review. F1000 Blog. https://blog.f1000.com/2014/05/21/what-is-open-peer-review/
[4] Pros and cons of open peer review. Nat Neurosci 2, 197–198 (1999). https://doi.org/10.1038/6295