Açık erişim ne sağlar?
Araştırmacıların çalışmaları daha ulaşılabilir ve görünür hale gelmekte, daha kolay keşfedilebilmektedir. Çalışmaların keşfedilebilir olması, aynı çalışmaların birbirinden habersiz farklı kişiler/gruplar tarafından yapılmasının önüne geçmekte, bilime katkıyı daha anlamlı hale getirerek bilimin ilerlemesini hızlandırmaktadır. Ayrıca, bu şekilde kaynakların etkin kullanılması da sağlanmış olmakta ve katma değer artmaktadır. Wellcome Trust ve Avrupa Komisyonu gibi birçok önemli fon sağlayıcı verdikleri araştırma destekleri ile üretilen tüm bilimsel çıktılara açık erişimi zorunlu kılmaktadır. Birçok araştırma fonunun, vatandaşlardan alınan vergiler ile sağlandığı düşünüldüğünde, bu araştırmalardan üretilen yayınlara erişim için ücret gerekmesi "adil" olmayan bir durumdur.
Açık erişimin bir diğer faydası, akademik çalışmaların uygulamaya/ürüne dönüştürülmesini ya da mevcut politikalara etki etmesini sağlaması/hızlandırmasıdır. Bu şekilde, bilim amacına ulaşmakta ve yenilikçilik artabilmektedir. İçinde bulunduğumuz Covid-19 pandemisi döneminde aşı ve ilaç ile ilgili çalışmaların bu kadar hızlı ilerleyip, sonuca ulaşabilmesi açık erişim ve açık bilim uygulamaları sayesinde mümkün olmuştur. Özellikle son yıllarda briçok ülkede araştırma değerendirmenin toptan değişmesine yönelik olarak yapılan çalışmalarda da yine açık erişimin etkisi yadsınamaz düzeydedir.
Öte yandan, veri tabanı aboneliklerinin daha kısıtlı olduğu gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkelerdeki akranlarına göre dezavantajlı konumda olan araştırmacıların bu çalışmalara erişmeleri mümkün olmakta ve "eşitlik" sağlanabilmektedir.
Şekil 1. Açık erişimin faydaları [1] (Not. Şekil Türkçeleştirilmiştir.)
Açık erişim ile sadece makale, bildiri, tez ya da kitap gibi yayınlara değil, bu yayınların yapılmasını sağlayan araştırma verilerine de erişimin sağlanması gerekir. Böylelikle, toplanan/üretilen verilerden haberdar olunabilmekte, bu verilerin paylaşılması ve yeniden kullanımının sağlanması ile de aynı veriyi toplamak için aynı emeğin, zamanın ve fonun harcanmaması sağlanarak; bu emek, zaman ve fonun daha farklı araştırmalara aktarımı mümkün olabilmektedir. Bu hem katma değeri artırma hem de bilimin etkin ve hızlı bir şekilde ilerlemesi açısından çok önemli bir katkıdır.
Çalışmalara ve eşlik eden verilere çevrimiçi erişimin mümkün olması eş zamanlı akran değerlendirmesine ve tekrarlanabilirliğe/doğrulanabilirliğe olanak sağlamakta, böylece çalışmalardaki hatalar daha kolay farkedilebilmektedir. Bu, araştırmayı yapan kişi/kişiler açısından olumsuz bir durum olarak görülebilse de bilimin doğru şekilde ilerlemesi açısından çok önemli bir katkıdır.
Kaynakça
[1] Kinsley, D. ve Brown, S. (2013). Benefits of open access. https://aoasg.files.wordpress.com/2013/02/benefitsofopenaccess_cc-by_logo.pdf