Açık erişim ile açık bilim özellikle ülkemizde çoğunlukla aynı kavramlar gibi kullanılsa da; açık bilim, açık erişimi de içeren şemsiye bir terimdir. Açık bilim içerisinde açık erişime ek olarak açık veri, açık hakemlik, açık kaynak kodlu yazılımlar, açık lisanslama, açık eğitim kaynakları, tekrarlanabilir araştırma, açık savunuculuk, yurttaş bilimi gibi konular da yer almaktadır [1, 2, 3, 4, 5]. Kısaca, bilimin tüm süreçlerinin ve çıktılarının açık ve kapsayıcı olması gerektiğini savunan açık bilim ile ilgili kapsamlı bilgi edinilebilecek çok sayıda açık kaynak mevcuttur. FOSTER tarafından sunulan What is Open Science? adlı açık ders konuya giriş sağlamak için kullanılabilir [6]. 


Şekil 1. FOSTER Açık Bilim Taksonomisi [3], Türkçe çeviri: Güleda Doğan

Şekil 1'deki FOSTER tarafından oluşturulan açık bilim taksonomisinden de görülebileceği gibi açık erişim, açık bilimin başlangıç noktası ve en önemli bileşenlerinden biridir. Dergilerin/veri tabanlarının yüksek abonelik ücretlerine karşı bir hareket olan açık erişim, bir yayıncılık ve dağıtım modelidir. Halkın vergileri ile fonlanan araştırmalara ait tüm çıktıların (tezler, araştırma makaleleri, araştırma verileri, proje raporları, kitaplar gibi) herhangi bir sınırlama olmaksızın herkesin erişimine açık olmasını ifade eder [7]. Açık erişim yayıncılık modeli aşağıda yer alan videoda ayrıntılı olarak anlatılmaktadır [8]. Açık erişimin mihenk taşlarından biri olan ve gelecek yıl 20. yılını kutlayacak Budapeşte Açık Erişim Bildirgesinde açık erişim "“bilimsel literatürün İnternet aracıyla finansal, yasal ve teknik bariyerler olmaksızın, erişilebilir, okunabilir, kaydedilebilir, kopyalanabilir, yazdırılabilir, taranabilir, tam metne bağlantı verilebilir, dizinlenebilir, yazılıma veri olarak aktarılabilir ve her türlü yasal amaç için kullanılabilir olması” şeklinde tanımlanmaktadır [9].

Video: Open access explained! [8]

Birçok ülke, üniversite ve fon sağlayıcı araştırma verileri de dahil olmak üzere bilimsel tüm yayınlara erişimi zorunlu tutmaktadır. Örneğin, Avrupa Komisyonu açık erişimi Avrupa düzeyinde desteklemektedir. Bu bağlamda, Ufuk2020 programı kapsamında fonlanan tüm projelerden çıkan araştırma makalelerinin 2014 itibariyle, bunlara ilişkin araştırma verilerinin ise 2017 itibariyle açık erişimli olması zorunlu tutulmuştur.


Kaynakça

[1] Open Science MOOC. https://opensciencemooc.eu/

[2] Open Science Training Handbook/Açık Bilim Eğitim El Kitabı. (2018). Açık Bilimin Temelleri: https://github.com/Open-Science-Training-Handbook/-Open-Science-TrainingHandbook_TUR/tree/master/02OpenScienceBasics

[3] FOSTER Open Science Taxonomy. https://www.fosteropenscience.eu/resources

[4] Høydalsvik, S. (2018). What is Open Science? Open Science Talk. https://site.uit.no/ub/2018/10/03/open-science-talk-podcast/

[5] Northam, J. (2016). "Open science does not equal open access" – so what is it then? BU Research Blog. https://blogs.bournemouth.ac.uk/research/2016/01/12/open-science-does-not-equal-open-access-so-what-is-it-then/

[6] FOSTER. What is Open Science? https://www.fosteropenscience.eu/learning/what-is-open-science/#/id/5ab8ea32dd1827131b90e3ac 

[7] Open Science Foundation. (2018). What is “Open Access”? https://www.opensocietyfoundations.org/explainers/what-open-access 

[8] PhdComics. (2012). Open access explained!

[9] Budapeşte Açık Erişim Bildirgesi. (2002). Türkçe çeviri. https://www.budapestopenaccessinitiative.org/read/turkish-translation/

Last modified: Monday, 19 September 2022, 10:53 AM