Bu ders, TÜBİTAK BİDEB-2218 Yurt İçi Doktora Sonrası araştırma Burs Programı kapsamında desteklenen "Uluslararası Üniversite Sıralamalarının "Sorumlu Araştırma" Bağlamında Değerlendirilmesi" (Proje No: 121C400) başlıklı projenin bir çıktısıdır.
Proje yürütücüsü: Doç. Dr. Güleda Doğan, Hacettepe Üniversitesi, Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü
Proje Danışmanı: Prof. Dr. Erkan Erdil, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, İktisat Bölümü
Projenin Yürütüldüğü Kuruluş: TÜBİTAK ULAKBİM
Proje Süresi: Haziran 2022 - Haziran 2024
Projenin amaç ve hedefleri: Projenin temel amacı, Türkiye’de uluslararası üniversite sıralamalarının, araştırma değerlendirme amacıyla doğru ve “sorumlu araştırma” yaklaşımına uygun kullanımını sağlamaktır. Bu amaca ulaşmak için mevcut tüm sıralamaların “sorumlu araştırma” bağlamında değerlendirilmiş ve “sorumlu sıralama” olma konusundaki düzeyleri veriye dayalı olarak ortaya konmuştur.
Üniversite sıralamaları ile ilgili metodolojik problem ve tutarsızlıklar ile sıralamaların yanlış kullanımlarını konu alan çok sayıda çalışma olmasına rağmen, üniversite sıralamalarının sayıları ile birlikte popülerlikleri de her geçen yıl artmaktadır. Literatürdeki tüm eleştirilere rağmen akademik camia tarafından vazgeçilmez olduğu anlaşılan sıralamaların, en azından değerlendirme ve karar verme amaçlarıyla doğru kullanımının sağlanması amacıyla “sorumlu araştırma” ilkelerine göre değerlendirilmesi gereği ile “sorumlu sıralama” kavramı literatürdeki yerini almıştır.
Bu dersin amacı: Uluslararası üniversitelerinin sonuçlarında üniversite konumlarını değerlendirmeden önce söz konusu sıralamalar ile ilgili ölçütler, sıralama yaklaşımı, veri kaynakları gibi metodolojik ayrıntıları biliyor olmak gerekir. Bu ihtiyaçtan hareketle bu ders ile mevcut uluslararası üniversite sıralamalarının metodolojik ayrıntıları ile ilgili güncel bir kaynak oluşturulmuştur (Son güncelleme: Eylül 2024).
Araştırma verileri bilimsel araştırmaların tekrarlanabilmesi, korunması ve sürdürülebilirliğinin sağlanabilmesi için büyük önem taşımaktadır. Araştırma verilerinin doğru yönetilmesi sayesinde araştırma fonlarının daha etkili dağıtılması sağlanabilir, ayrıca kamu fonlarıyla üretilen verinin güvenilir, keşfedilebilir, erişilebilir ve yeniden kullanılabilir olması sağlanabilir. TÜBİTAK ULAKBİM Açık Ders Platformunun ilk içeriği olan bu derste Türkiye'de görev yapan araştırmacılar, proje yöneticileri, fon sağlayıcı kuruluşlar ve akademik birimler için araştırma verisi tanımından başlayarak veri hazırlama, işleme, analiz etme, koruma, erişim sağlama ve tekrar kullanma için temel bir rehber sunulmaktadır.
Bu ders kapsamında, açık erişimin tanımı, kısa tarihçesi, açık bilimden farkı ve faydaları
anlatılmaktadır. Açık erişimin iki temel gerçekleşme yolu olan yeşil ve altın
açık erişim ile ilgili bilgi verilmekte, yeşil yolun
gerçekleşmesinde oldukça önemli olan açık erişim arşivleri, bu arşivlerin
türleri ve söz konusu arşivlerin standartlara uyumlu ve uluslararası anlamda
karşılıklı/birlikte çalışır ve görünür olması için yapılması gerekenlerden bahsedilmektedir. Açık erişim ile ilgili son dönem gelişmelerinden olan ve daha
çok altın yol ile ilgili Plan S üzerinde durularak, farklı dergi ve
yayıncıların açık erişim konusundaki uygulamaları ile ilgili örnekler
sunulmaktadır. Ayrıca, Türkiye’deki açık erişim arşivleri niceliksel ve
niteliksel olarak değerlendirilmektedir.
Araştırma süreçlerinin iyileştirilmesi ve bu süreçler sonunda üretilen çıktıların değerlendirilmesinde “sorumlu” yaklaşımların geliştirilmesi ve uygulanmasına yönelik olarak rehber niteliğinde bir içerik sunulmaktadır. İçerikte yer alan modüller sürece dahil tüm aktörleri kapsayacak şekilde yapılandırılmıştır. Bu bağlamda, bilim ve teknoloji politikalarının gelişiminde önemli rolü bulunan araştırmacılar, politika yapıcılar, ticari kurum ve kuruluşlar ile topluma yönelik olarak çeşitli modüller içeren bir yapı tasarlanmıştır.
Bu bölümde, atıf kavramı, kaynak gösterme yöntemleri ve atıf dizinleri tanıtılmakta, açık bilimde son yılların önemli konularından biri olan açık atıflar konusunda bilgi sunulmaktadır. İlk bölümde yazarların atıf yapma motivasyonları ile ilgili temel bilgiler yer almaktadır. İkinci bölümde atıf dizinleme platformları tanıtılmakta ve son bölümde de açık atıf girişimleri hakkında bilgi verilmektedir.
Bu ders kapsamında, geleneksel hakem değerlendirmesi yaklaşımları, açık hakemlik türleri,
açık hakemlik kullanan yayıncı ve dergi örnekleri, açık hakemlik uygulamaları,
açık hakemlik uygulamasının alanlara göre değerlendirilmesi, açık hakemliğin
eksileri ve artıları anlatılmaktadır.
Doğru bilimsel araştırmanın temel ilkelerinden biri, bir araştırma tekrarlandığında benzer sonuçlara ulaşabilmek, yani sonuçları
doğrulayabilmektir. Özellikle hesaplamalı analize dayalı araştırmalarda tekrarlanabilirlik
önemli problemlerden biridir ve açık araştırma verileri ile birlikte "tekrarlanabilirlik krizi" kavramı sıklıkla duyulmaya başlanmıştır. Bu bağlamda, bu bölüm ile bir bilimsel araştırmanın tasarımı, veri
üretimi, hesaplama yöntemleri ve raporlama gibi tüm ilgili süreçlerinde tekrarlanabilir
araştırma yapılmasını mümkün kılacak ve araştırmacılara yol gösterecek rehber
niteliğinde bir eğitim oluşturulması amaçlanmıştır.
Bu derste son yıllarda bilimsel metinlerin ve büyük verinin analizi için kullanılan yöntemlerden biri olan metin ve veri madenciliğine ilişkin tüm unsurlar (tanımlar, süreçler, yöntemler, veri kaynakları, politika modelleri vb.) hakkında bilgi verilmektedir. Metin ve veri madenciliği konusunda çalışmaya başlayacak tüm araştırmacıların temel bilgileri edinmek için ihtiyaç duyabilecekleri tüm bilgiler bu derste sunulmaktadır.